Fisikan arrakasta duten emakumeek gizonezkoen ezaugarriak hartzen dituzte beren gain?

Zienzia Kaieran argitaratutako artikulua

Resumen en castellano

El artículo analiza por qué las mujeres están infrarrepresentadas en la física, explorando estudios que examinan las razones detrás de esta disparidad de género. Se centra en una investigación que muestra cómo algunas mujeres físicas de élite adoptaron rasgos masculinos estereotipados para tener éxito en un campo dominado por hombres. El texto critica la cultura de la física, argumentando que necesita ser más inclusiva y menos basada en estereotipos de género, abogando por una redefinición de la epistemología de la física para fomentar una mayor equidad.

Artículo en castellano, publicado en plataforma digital Mujeres con Ciencia.

Do you want to listen to the Podcast in English? Have look, right here.

Ikerketa askok aztertzen dute zergatik emakumeek ez duten fisikan parte hartzen edo zergatik jasaten duten hain neke handia diziplina horretan. Jaimie Miller-Friedmann-en, Judith Hillier-en eta Nicola Wilkin-en azterlanak, Erresuma Batuan egin dutenak, eliteko fisika akademikoa du ardatz, bai eta haren iraunkortasuna eta arrakasta ere. Azterlana emakumezko sei fisikarik gizonezkoak nagusi diren eremu batean aurrera egiteko erabilitako estrategietan oinarritzen da. Badirudi denak identifikatzen zirela emakume gisa baina maskulinitate mota berezi bat normalizatzen zutela, gizonezko fisikarien lau ezaugarri estereotipatu jartzen baitzituzten praktikan. Goi mailako emakumezko zientzialari horiek oso adeitsuak ez ziren inguruneetara egokitu eta lorpen profesional handiak lortu zituzten. duten

1. irudia: Fisikako Solvay Kongresuaren 5. edizioa (1927). (Argazkia: Benjamin Couprie – domeinu publikoko irudia. Iturria: Wikimedia Commons)

 

Denboran dirauen desberdintasuna

Eskolako zientzien artetik (biologia, kimika, fisika eta matematikak), fisika da maskulinizatuenetako bat. Arlo horretan gizonek eta emakumeek duten parte hartzea batez ere faktore soziologikoek erregulatzen dute, interesek edo gaitasunek baino. Argitaratutako ikerketa gehienen gai nagusia da neskatoek zergatik ez duten fisika hautatzen edo emakumeek zergatik uzten duten alde batera diziplina hori. Horren arrazoia da, askotan, fisika maskulinitate mota jakin batekin lerrokatuta dagoela eta ez diola lekurik uzten aniztasunari. Hau da, jakintza arlo hori ezaugarri asko baztertzen dituzten eta oso errotuta dauden mitoekin lotzen da, eta, horrela, besteak beste, zuria, maskulinoa eta klase ertainekoa den diziplinari eusten zaio.

Azken urteetan ahaleginak egin dira fisikan dagoen genero ekitate ezari aurre egiteko, baina, hala ere, arlo horretan diharduten emakumeen kopuruak txikia izaten jarraitzen du. Arrazoi horrengatik egindako azterketa askok hiru alderditan jartzen dute arreta.

Lehenik eta behin, emakumeek fisika ez aukeratzeko arrazoiak. Azterketok honako hauek identifikatzen dituzte: alborapen inplizituak, autoefizientzia txikiagoa gizonezko kideen aldean eta kide izatearen sentimendua zailtzen dituzten beste oztopo batzuk. Bigarrenik, emakumeek zientzia orokorrean duten parte hartzea aztertu da (STEM). Arlo horretako ikerketaren arabera, gizarte arauek eta parekoen eta familiaren/komunitatearen arteko interakzioak zientziaren egileei buruzko sinesmenak indartzeko joera dute. Halaber, jarraitu beharreko eredurik, hau da, hurbileko erreferenterik ez izatea aipatzen da. Horrez gain, ikerketa identitate intersekzionalak aztertzen hasi da (adibidez, desgaitasuna dutenenak edo zientifikoak) zientzian dauden desberdintasunak ulertzeko eta hobetzeko bide gisa. Hirugarrenik, ikerketak metodo kuantitatiboak erabili ditu emakumeen parte hartzea korrelazioan jarri edo aurreikusteko, eta emakumeak fisikara eramango dituzten faktoreak identifikatzeko. Aldagaietako batzuek zientzia identitatearen sorrera goiztiarra, autokontzeptu sendoa eta aurreiritziei aurre egiteko gaitasuna hartzen dituzte barne. Azterketa kuantitatiboek, halaber, erakutsi dute emakumeen eta gizonen helburuak ez direla berdinak eta emakumeek, ehuneko handi batean, helburu komunitarioak izaten dituztela.

Zaildu egiten duten beste inguruabar batzuk

Kontuan hartu beharreko aldagai bat da ikerketa askok aipatzen dutela departamendu kultura ez dela abegitsua emakumeentzat; izan ere, baztertu egiten ditu emakumeak adiskidetasuna sortzeko prozesu eta esperientzietatik, eta eragotzi egiten die kide izatearen sentimendua garatzea. Era berean, ezin dugu ahaztu emakumezko zientzialarientzat oso zaila dela lan eta familia bizitzaren arteko orekari eustea eta amatasun edo zaintzarako baimen baten ondoren berriz lanean hastea. Zaintzen erantzukizuna, oraindik orain, batez ere emakumeek hartzen dute beren gain. Adibidez, umeak eskolara edo guraso helduak medikuarenera eramateko behar den denbora, zientziari, kudeaketari edo hezkuntzari kentzen zaion denbora da, eta ondorioz, argitalpenari eta sustapenari kentzen zaiona. Azterketa ugarik aztertzen dute horrek emakumezko fisikarien artean duen eragina. Horrek guziak aurretik esandakoa berresten du eta fisika departamentuen “ingurune hotzari” mikroeraso posibleak jasateko eragozpenak gehitzen dizkio.

Antza denez, argitaratutako literaturak berretsi egiten du fisika “gizonen kontua” izaten jarraitzen duela gizartean eta, bereziki, fisika arloko ikasleen eta irakasleen artean.

“Fisikariaren” inguruko mitoak

Fisikaria deskribatzeko jarraian adierazten diren lau estereotipoak dira nagusienak eta ohikoenak. Uste horiek beren gain hartu zituzten Jaimiek, Judithek eta Nocolak elkarrizketatu zituzten eliteko emakumezko fisikariek eta ezaugarri horiei esker lortu zuten arrakasta.

1. “Maskulinitatea gauzatzearen” efektua

Parte hartzaile horien identitatean “maskulinitatea” hartzea haien kanpoko jarduketa maskulinoaren hedadura da: eskolan beste emakume batzuekin duten desberdintasuna aitortu zuten, diskurtso esparru alternatiboak bilatu zituzten eta modu tautologikoan naturalizatu zituzten beren identitate maskulinoa eta fisikan nabarmentzeko nahia. Parte hartzaileak modu inkontzientean hasi ziren beren burua “maskulinitatearekin” lotzen eta, ondoren, beste genero batzuk baztertzen. “Femeninotik” bereizten saiatu ziren eta “maskulinitatearekin” lotzen.

Margaret Thatcher-ek (Ronald Reaganek 1983an “Ingalaterrako gizonik onena” bezala definitu zuen) edo Cecilia Payne-Gaposchkin-ek (“Harvardeko onena”, Edwin Hubbleren hitzetan) bezalaxe eraiki zuten beren identitatea. Normalizatze hori funtsezkoa izan zen emakumezko fisikarien identitaterako, fisikari gisa legitima zitzaten eta haien gaitasuna eta taldean sartzea baliozkotu zezaten.

2. “Antisozialak izatearen” efektua

“Antisoziala” estereotipoa sartzea jarduketa maskulino sendo baten parte izan zen. Baina, aldi berean, antisozializazioak eten egin zuen “gremioko” kide gisa ikusiak izateko gaitasuna. Fisikaren narratiban onartuak izateko trebetasunaren parte bat izan zen “feminitatetik” bereiztea eta “maskulinitatearen” estereotipoekin bat egitea. Hala ere, bere kide maskulinoekin sozialki lotzeari uko egiteak ere isolatu egin zituen, laborategiko taldetik baztertu eta, aldi berean, “fisikari bakarlariaren” diskurtso esparruan normalizatu. Aisialdirako denbora fisikari eskaintzean, murriztu egin zuten bizitza pertsonalean lagun, ama edo emazte gisa igaro zezaketen denbora. Denbora, identitatea eta jarduera alde batera uztea ez zen arazoa beren karrera profesionalean, baina bai bikotekideentzat, eta, maiz, harremana eteteko arrazoi izan zitekeen. Laneko distantziak beren kideengandik bereizi eta isolatu zituen bezalaxe, etxeko distantziak familia harremanetatik bereizi zituen.

3. “Intelektualki bikaina izatearen” efektua

Haien talentuak, auto hautemandakoak zein gainerakoek aitortuak, fisikariei buruzko beste estereotipo batzuekin estuki lotzeko balio izan zuen. Bikaintasuna, identitate ezaugarri gisa, maskulinoarekin lotzen da. Kasu honetan, ordea, beren jarduteko modua arrakastaranzko bidearen erakusgarria izan zen eta bere merezimenduen erakustaldia kanpoaldean. Jakina da haien adimenak lan konplexu eta berritzaileetan arrakasta lortzera bultzatu dituela, bai eta unibertsitate ospetsuenetan bikaintasun tituluak lortzera ere. Baina bere bikaintasuna adieraztea, arrakasta intelektualak azaltzea eta maila intelektualean alde onuragarriak arrandiaz erakustea maskulinitaterako joera gisa interpreta daiteke.

Argi dago azkarra izatea oso baliagarria dela fisikan arrakasta izateko bidean. Hala ere, fisikariak “maskulinitatearekin”, adimena “maskulinoarekin” eta fisikariak oso bikainak izatearekin lotzen dituen estereotipoen triangulazio konplexua bereganatzeak are gehiago lagundu zien emakumezko fisikariei gizonezko fisikarien antza izan zezaten saiatzen eta haien kideak eta nagusiak konbentzitzen (agian gizartea konbentzitzen haiek nahiko onak direla). Fisikari gisa egin zuten proba bihur hori erabakigarria izan zen haien arrakastan. Fisikari bikain gisa agertzea, hala direla jakinaraztea eta errepikatzea haien identitatearen parte bihurtu da, kide eta nagusien aintzatespena lor dezaten.

4. “Fisikaria izateko jaiotzearen” efektua

Azken estereotipo honek, “fisikaria izateko jaiotzeak”, berretsi eta laburbildu egiten ditu aurreko hiru estereotipoak. Fisikari arrakastadunek fisikarako berezko talentua dutelako kontzeptua azterlan berrietan aztertutako estereotipoetako bat da. Aztergai dugun ikerketa honetan, eliteko emakumezko fisikariak beren ezaugarrien bidez saiatu ziren hori agerian jartzen. Beren burua “fisikari” gisa identifikatu zuten, jaiotzean neska gisa identifikatu zituzten bezalaxe. “Fisikaria izateko jaiotzea” eta fisikaria izatea naturala da. Fisikoaren identitate “objektiboa” da, hau da, horrela jaio ziren, eta horrek naturalizatu egiten du, genero arauak gorabehera, karrera hori hautatu izana. Fisikaren etiketa berez dutela baieztatuta, aldi berean, emakume gisa agertu eta, arau minoritario bati jarraikiz, maskulinoa irudikatu dezakete. Natural baina marjinal gisa kokatzearen anbiguotasunak “egokitzeko” eta, aldi berean, “nabarmentzeko” aukera ematen die.

Egokitu edo ingurunea aldatu

Garrantzitsua da aipatzea emakumezko fisikari bikainek fisikari batek izan behar duenaren ustean oinarrituta berreraiki zutela beren identitatea. Horrek lagundu egin zien kanpoko aintzatespena lortzen, kide izatearen sentimendua lantzen, beren esparruan tematzen eta nazioartean arrakasta lortzen. Ez zuten inolako ahaleginik egin fisika barrutik aldatzeko, baizik eta maiz toxikoak ziren eta ongietorriak ez zirela hauteman zuten inguruneetan lekua aurkitzen saiatu ziren.

Ikerlan honetako emakumezko fisikariek feminitatearen roletatik urrunarazi zituzten esperientzien bidez berreraiki zuten beren identitatea, parekoek indartuta, eta “maskulino bihurtzen” jardun zuten. Ondorio gisa, beren narratibek identitate hibridoak erakutsi zituzten, beren jardun femeninoak ezkutatzen zituztenak, eta beren genero identitate ingurunearekin “mimetizatuz” berreraiki zuten. Emakumezko zientzialari horiek bere gain hartutako maskulinitatea, ustez, gizonezko fisikari akademikoarena da: goi mailako adimena, gaitasun teknikoa, sormena, berrikuntza, jokabide asozialak, autoefizientzia handia eta konfiantza beren buruarengan.

Kontrako egoeretan ez zuten beraien lekua aldarrikatu; haietara egokitzeko jardun zuten. Munduan ezagunak diren emakumezko fisikariek onartu egin zituzten beste emakume batzuei fisikan parte hartzea oztopatzen dieten arazoak. Egokitzeko modua aurkituta, beren parekoen aintzatespena, laudorioak eta errespetua lortu zituzten, eta, hala, genero diskriminazioaren esperientzien maiztasuna murriztu. Emaitza horiek nazioarteko konferentzietan jakinarazi dira eta baietsi egin da mundu osoko emakumezko fisikarien artean daudela zabalduta.

Fisikaren epistemologia berrikusten

Irudi horrek erakusten du moraltasunari eta hierarkia tradizionalari eusten dion eremu akademikoa dela, prozedura eta sistemetan aldaezina. Fisika akademikoak aldatu egin behar du, ingurune abegitsuagoa eta dibertsifikatuagoa izan behar du; baina denborak aurrera egin ahala eremua aldatu egiten den neurrian, laguntza handiagoak izan behar ditu identitate marjinalak dituzten pertsonentzat. Fisika akademikoko emakumeak erabat femeninoa den subjektibotasun bat sortzen saia litezke (eta, nola edo hala, gainerakoek duten aintzatespen eta estimu bera lortu) edo egokitzen saiatzen jarraitu. Jakina, egokitzea da pertsona gehienek gogokoen duten eredua: kide sentimendua lortzea dakar, bai eta identitate partekatu bat sendotzea ere.

duten 3. irudia: egokitzea da pertsona gehienek gogokoen duten eredua: kide sentimendua lortzea dakar. (Iturria: egileak lagatako irudia)

Orain, esku hartze eta saiakera ugari egin baina aurrerapen gutxi lortu ondoren, baliagarriagoa izan liteke atzera pausu bat eman eta azpian dauden arrazoiak argitzea. Egokia litzateke fisikaren epistemologia berraztertu eta fisika zer den eta zertarako balio duen birdefinitzea. Objektibotasuna, arrazionaltasuna eta antzeko ezaugarriak azpimarratzen jarraitzen dute. Ez da aitortzen fisikan diharduten guztiek berezko ezaugarri bat dutela eta horrek ikerketetan eta ideietan kolaboratiboak izatera eramaten dituela. Fisikak ez du zerikusirik naturaren gainean agintea izatearekin, baizik eta natura ulertu eta harekin lan egitearekin, gainerakoek bizitza errazagoa izan dezaten moduak aurkitzeko. Fisikaren ideologian bertan sartu behar ditugu emakumeak egokitzeko zain, alerta egoera etengabean ez sentiarazteko ezaugarriak, eta diziplina neutral gisa eraiki behar dugu, ez “oso gizon adimentsuentzako zientzia gogor” gisa.

Ez da bidezkoa neskak fisikan parte hartzera bultzatzea, ondoren egokitu eta identitateari buruzko negoziazio handi baten menpe egon behar badute. Fisikak lekua egin behar die estereotipatu gabeko identitateak dituzten pertsonei, ekarpenak egin ditzaketenei, ikasi eta hain zoragarria den zientzia horretan parte hartzeak liluratu egiten dituenei, nondik begiratuta ere.

Marta Bueno Saz

Marta Bueno Saz (@MartaBueno86G) Salamancako Unibertsitatean lizentziatu zen Fisikan eta Pedagogian graduatu. Gaur egun, neurozientzien arloan ari da ikertzen.

Erreferentzia bibliografikoak:

• Bug, Amy (2000). Gender and physical science: A hard look at a hard science. J. Bart (Ed.), Women succeeding the sciences: Theory and practices across the disciplines ( 221–244). Purdue UP.
• Miller-Friedmann, Jaimie; Hillier, Judith; Wilkin, Nicola (2024). Being a physicist: Gendered identity negotiations on the pathways to becoming an elite female physicist in the United Kingdom. Journal of Research in Science Teaching, 1–35. DOI: 10.1002/tea.21980